Hlýnun jarðar er óumdeilanleg og hraði loftslagsbreytinga er fordæmalaus, hvort sem litið er til síðustu áratuga eða árþúsunda. Lofthjúpurinn hefur hlýnað, jöklar hafa hopað og jafnvel horfið, sjávarborð hefur hækkað og sjávarhiti hækkað, og öfgar í veðurfari aukist samhliða því að styrkur gróðurhúsalofttegunda í lofthjúpnum hefur aukist. Þessi mikla hlýnun er fyrst og fremst af mannavöldum: Gríðarleg losun koldíoxíðs (CO₂) vegna bruna kolefnaeldsneytis allt frá iðnbyltingu hefur aukið styrk þess í andrúmslofti.

Þessi aukning hefur valdið gróðurhúsaáhrifum sem hafa raskað loftslagi á heimsvísu. Áframhaldandi losun CO₂ að sama marki mun hafa skaðleg áhrif á allt líf og umhverfi á jörðu. Ákvarðanir og aðgerðir sem teknar verða næsta áratuginn munu skera úr um hve mikil áhrif þessi gríðarlega losun mun hafa á loftslag, vistkerfi, og samfélög.

Verkefnið er risavaxið. Á næstu árum þarf að draga hratt úr losun CO₂ út í andrúmsloftið, fyrst og fremst með því að breyta um orkugjafa, bæta orkunýtni og -sparnað. Auk þess þarf að fanga CO₂ úr útblæstri frá iðnaðargeirum þar sem losun CO₂ er illviðráðanleg (e. hard-to-abate) s.s. framleiðslu á sementi, stáli og ýmsum efnaiðnaði þar sem losun stafar frá iðnaðarferlunum sjálfum og er því ekki hægt að útrýma með orkuskiptum. Þetta CO₂ þarf svo að binda í jarðlögum til að koma í veg fyrir áhrif þess á loftslagið. Það er m.a. mat Milliríkjanefndar Sameinuðu þjóðanna um loftslagsbreytingar (e. Intergovernmental Panel on Climate Change, IPCC) að loftslagsmarkmiðum verði ekki náð án umfangsmikillar bindingar CO₂ í jarðlögum, tækni sem hefur verið við lýði síðustu 50 árin og miðar að því að dæla CO₂ djúpt í jarðlög þar sem það er örugglega bundið, og koma þannig í veg fyrir áhrif þess á loftslag.

Milljónir tonna af CO₂ bundið í jarðlögum

Allar sviðsmyndir í nýjustu skýrslu Milliríkjanefndar Sameinuðu þjóðanna um loftslagsbreytingar sýna að markmiðið um að takmarka hlýnun jarðar við 1.5°C næst ekki nema með stórfelldri bindingu CO₂ í jarðlögum [1]. Evrópusambandið stefnir að kolefnishlutleysi 2050 og er með skýr markmið um uppbyggingu innviða þar að lútandi og samstarf þvert á landamæri, bæði hvað varðar föngun CO₂ og bindingu þess í jarðlögum. Sem dæmi um verkefni sem miða að því að byggja upp móttökustöðvar fyrir CO₂ og binda þar milljónir tonna af CO₂ frá evrópskum iðnaði á næstu árum eru Northern Lights í Noregi, Porthos í Hollandi, Greensand í Danmörku, Ravenna verkefnið á Ítalíu, og Coda Terminal sem Carbfix vinnur að í Straumsvík.

Carbfix er leiðandi á heimsvísu í bindingu CO₂ í jarðlögum. Aðferð Carbfix byggir á náttúrulegum ferlum: CO₂ er dælt í basaltberg þar sem það gengur í efnasamband við málma úr berginu og myndar steindir djúpt í berggrunninum. Tækninni hefur verið beitt til að minnka losun frá Hellisheiðarvirkjun í meira en áratug og henni verður beitt í Straumsvík við að steinrenna allt að 3 milljónir tonna af CO₂ á ári þegar móttökustöðin verður komin í fullan rekstur árið 2031. Tilgangur og markmið Carbfix er að hafa raunveruleg jákvæð áhrif á loftslag með öruggum og sönnuðum aðferðum við að binda CO₂ í stein með því að útvíkka tæknina á heimsvísu. Hægt er að nýta tækni Carbfix víða; auk verkefna hér á landi stendur fyrirtækið að þróun verkefna erlendis, m.a. í Bandaríkjunum, Kanada, Ítalíu, Indlandi og Kenía.

Föngun CO₂ úr andrúmslofti

Loftslagsmarkmiðum verður ekki náð án tæknilausna sem fela í sér bindingu á CO₂ í jarðlögum. Auk föngunar CO₂ úr útblæstri frá iðnaði þarf jafnframt að styðja við tækniþróun fyrir föngun úr andrúmslofti. Náist loftslagsmarkmið um kolefnishlutleysi árið 2050 munu loftslagslausnir frá 2050 fyrst og fremst að miða að því að fanga CO₂ sem þegar hefur verið losað út í andrúmsloftið, bæði með náttúrulegum lausnum líkt og skógrækt og tæknilausnum á borð við þá lofthreinsitækni sem fyrirtækið Climeworks hefur beitt í verkefnum á Hellisheiði frá 2017. Það hve mikið CO₂ þarf að fjarlægja úr lofthjúpnum stjórnast hins vegar að miklu leyti af því hve hratt okkur tekst að draga úr losun á næstu árum, en jafnvel bjartsýnustu spár um samdrátt í losun kalla á föngun á milljörðum tonna af CO₂ úr andrúmsloftinu fyrir lok þessarar aldar til að ná að halda hlýnun jarðar innan 1.5°C [2].

Lausnir við loftslagsvandanum

Eins og fyrr segir þarf að grípa til gríðarlega yfirgripsmikilla aðgerða ef loftslagsmarkmið eiga að nást. Föngun og binding CO₂, hvort sem er úr útblæstri eða beint úr andrúmslofti, er ekki heildarlausn sem ein og sér bjargar okkur frá loftslagsvandanum eða gefur tilefni til að minnka umfang annarra loftslagsaðgerða, heldur tækni sem þarf að beita á stórum skala samhliða umfangsmiklum umskiptum í orku- og iðngeirum, og breytinga á lífsháttum og neyslumynstri.

Ábyrgð okkar allra er mikil gagnvart þessari stærstu ógn samtímans. Stjórnvöld þurfa að fylgja markmiðum um árangur eftir með aðgerðum, fjármagni og hvötum. Ólíkir geirar atvinnulífsins þurfa að nálgast samdrátt í eigin losun af ábyrgð og þar dugir ekki að slaka á eigin viðleitni í skjóli aðkeyptra eininga. Fjölmiðlar þurfa að sinna ábyrgri umfjöllun um loftslagsmál og varast að stuðla að frekari upplýsingaóreiðu og ýta undir aðgerðarleysi. Það er svo á ábyrgð okkar allra að veita aðhald og gera kröfur um metnaðarfullar aðgerðir á öllum sviðum samfélagsins.

Heimildir
[1] IPCC, 2022: Summary for Policymakers [P.R. Shukla et al. (eds.)]. In: Climate Change 2022: Mitigation of Climate Change. Contribution of Working Group III to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [P.R. Shukla et al. (eds.)]. Cambridge University Press, Cambridge, UK and New York, NY, USA.

[2] IPCC, 2018. Global Warming of 1.5°C, chapt. 2, IPCC special report. Intergovernmental Panel on Climate Change, Geneva, Switzerland OP.

Edda Sif er framkvæmdastýra Carbfix. Sandra Ósk er yfirvísindakona hjá Carbfix birtu þessa grein á Vísi 4. april 2024.