Niðurdæling CO₂ í borholur til geymslu í jarðlögum felur í sér:

• Niðurdælingarholur.
• Vöktunarholur.
• Stjórnbyggingar.
• Kúluhús.  
• Lagnir.  

Niðurdæling CO₂ fer fram á svokölluðum borsvæðum þar sem niðurdælingarholur eru staðsettar. Niðurdælingarholan er með skýli, sem er oft kallað kúluhús, til að skýla niðurdælingarbúnaði. Kúluhús má sjá víða í tengslum við jarðvarmavirkjanir, t.d. á Hellisheiði og Nesjavöllum.

Auk niðurdælingarhola eru boraðar vöktunarholur þar sem meðal annars er fylgst með afdrifum CO₂ í geymslugeyminum. Hugsanlega eru reist kúluhús á vöktunarholum sem ráðgerðar eru innan lóða. Þar sem ekki eru kúluhús er eingöngu holutoppur sýnilegur á yfirborði. Loks er gert ráð fyrir að Carbfix reisi stjórnbyggingar nálægt niðurdælingarbúnaði, sem geta verið allt að 50-100 m2.  

Aðilar sem senda Carbfix CO₂ til niðurdælingar leggja lagnir að niðurdælingarkerfi Carbfix. Um er að ræða t.d. gaslagnir eða gashlaðnar vatnslagnir og raflagnir. Carbfix leggur aftur á móti stutta lögn frá holutoppi að rennslismæli sem liggur um það bil 5-10 m frá holutoppi.

Verkefni Carbfix við niðurdælingu CO₂ á Hellisheiði verði skipt upp í þrjá framkvæmdaáfanga hvað varðar tímaröð.

Fyrsti áfangi telur niðurdælingu allt að 44.000 tonna á ári af CO₂ í millikerfi í Jarðhitagarði og í Þrengslum frá Orca lofthreinsiveri Climeworks sem hóf starfsemi í rannsóknar- og þróunarskyni í september 2021 og Mammoth lofthreinsiveri Climeworks sem gert er ráð fyrir að verði komið í full afköst í lok árs 2024. Í fyrsta áfanga er einnig gert ráð fyrir gangsetningu Þróunarmiðstöðvar fyrir lofthreinsitækni í Jarðhitagarði og niðurdælingu allt að 15.000 tonna af CO₂ á ári í millikerfi í Jarðhitagarði eða í Sleggjubeinsdal.  

Í öðrum áfanga er gert ráð fyrir niðurdælingu á CO₂ og H₂S í djúpkerfi frá nýrri hreinsistöð ON við Hellisheiðarvirkjun og ráðgert að hún verði gangsett í árslok 2024. Að því loknu verður allt að 47.000 tonnum á ári af CO₂ og allt að 11.000 tonnum á ári af H₂S úr útblæstri virkjunarinnar dælt niður í djúpkerfi geymslusvæðis Carbfix. Niðurdæling í djúpkerfi og vöktun verður í sömu holur og verið hefur.  

Í þriðja áfanga er gert ráð fyrir gangsetningu verkefna í áföngum frá og með árinu 2025 vegna niðurdælingar frá einum eða fleiri nýjum aðilum í millikerfi á geymslusvæði Carbfix. Gert er ráð fyrir fullum afköstum niðurdælingar, allt að 300.000 tonn af CO₂ á ári, kringum 2030. Allt að 18 nýjar niðurdælingarholur og sjö nýjar vöktunarholur verða boraðar í þriðja áfanga. 

Umhverfismat framkvæmdar 

Í umhverfismatinu er gerð grein fyrir mati á umhverfisáhrifum framkvæmdar og reksturs geymslusvæðis Carbfix á 

• geymslugeyminn 
• grunnvatn 
• jarðskjálftavirkni og loftslag.  

Áhrifasvæði á yfirborði vegna niðurdælingar CO₂ á geymslusvæði Carbfix á Hellisheiði er um 4 km2. Bein áhrif verða á svæði sem fer undir byggingar, borholur, lagnir fyrir rafmagn, gas og vatn og önnur mannvirki. Áhrifasvæði niðurdælingar CO₂ til geymslu í jarðlögum mun ná yfir stærra svæði undir yfirborði og var áætlað um 42 km2 í matsáætlun. Áhrifa á jarðskjálftavirkni tengt niðurdælingu getur mögulega gætt í talsverðri fjarlægð frá upptökum skjálfta. Athugunarsvæði umhverfismats vegna mats á áhrifum niðurdælingar og geymslu CO₂ í jarðlögum miðast annars vegar áhrif á yfirborði og hins vegar áhrif undir yfirborði.  

Ekki er talið að framkvæmdin hafi áhrif á gróður, fugla, jarðmyndanir, landslag, ásýnd, fornleifar, hljóðvist, samfélag og landnotkun.  

Áhrif á geymslugeyminn 

Mat á áhrifum niðurdælingar CO₂ og H₂S í djúpkerfi og niðurdælingar CO₂ í millikerfi til geymslu í jarðlögum á Hellisheiði á geymslugeyminn byggir á sérfræðiskýrslum ÍSOR og Carbfix um grunnástand geymslusvæðisins og forðafræðilíkangerð, ásamt mati á breytingum á geymslugeyminum sem kunna að fylgja niðurdælingu CO₂.

Forðafræðilíkan var notað til að herma flæði á CO₂ hlöðnu í vatni um geymslugeyminn og spá fyrir um áhrif niðurdælingar miðað við að engin steinrenning CO₂ eigi sér stað. Þannig fæst mat á mestu mögulegu dreifingu CO₂ um jarðlögin og hámarksáhrif niðurdælingar CO₂. Niðurdæling á CO₂ á Hellisheiði verður annars vegar í geymslugeymi í svokallað millikerfi og hins vegar í geymslugeymi í djúpkerfi. 

NiðurdælingCarbfix á Hellisheiði miðar í öllum tilvikum að því að dæla í millikerfið, ef frá er skilin niðurdæling á jarðhitagasi, CO₂ og H₂S, úr úblæstri Hellisheiðarvirkjunar. Millikerfið sem er aðskilið frá efsta grunnvatnskerfinu á Hellisheiði með þéttara móbergslagi, er á um 300 til 700-1000 m dýpi og er farið að gæta jarðhitaáhrifa á þessu dýpi.

Neðri mörk millikerfisins markast af háhitakerfinu sjálfu en skilgreind mörk milllikerfis og djúpkerfis miðast við lágviðnámskápu sem umlykur háviðnámskjarna við kortlagningu háhitakerfisins. Djúpkerfi geymslusvæðis Carbfix er neðan þessarar lágviðnámskápu. Öllum jarðhitavökva frá Hellisheiðarvirkjun er dælt niður í djúpkerfið í 1800-2500 m djúpar niðurdælingarholur. Carbfix hefur dælt niður CO₂ ásamt H₂S í tvær þeirra frá árinu 2014. 

Gert er ráð fyrir að Carbfix dæli niður í djúpkerfi í Húsmúla allt að 47.000 tonn CO₂ á ári og allt að 11.000 tonn H₂S á ár úr útblæstri Hellisheiðarvirkjunar frá núverandi og nýrri hreinsistöð ON. Gasið verður leyst í þétti- og skiljuvatni sem nú þegar er dælt  í niðurdælingarholur ON. Forðafræðilíkan fyrir þrjár sviðsmyndir miðað við hvaða niðurdælingarholur ON yrðu notaðar, sýna að eftir niðurdælingu CO₂ í 30 ár er CO₂ aflokað í djúpkerfinu og leysnibindingu er viðhaldið. Sömu sögu er að segja um H₂S. Ekkert CO₂ mun berast í grunnvatn ofan 100 m.u.s.  

Áhrif niðurdælingar allt að 47.000 tonna af CO₂ á ári úr útblæstri Hellisheiðarvirkjunar í djúpkerfi geymslusvæðis á Hellisheiði á geymslugeymi millikerfis og djúpkerfis eru metin óveruleg. 

Áhrif niðurdælingar á CO₂ úr andrúmslofti frá lofthreinsiverum í Jarðhitagarði í millikerfi 

Carbfix gerir ráð fyrir niðurdælingu í millikerfi í Jarðhitagarði á allt að 59.000 tonnum af CO₂ úr andrúmslofti árlega frá Orca og Mammoth lofthreinsiverum Climeworks og þróunarmiðstöð í lofthreinsitækni. Forðafræðilíkan sem nýtt var til að spá fyrir um dreifingu á CO₂ hlöðnu vatni frá niðurdælingu allt að 359.000 tonna á ári í 30 ár í millikerfi, eða 300.000 tonnum meira árlega en Carbfix gerir ráð fyrir að dæla niður frá lofthreinsiverum í Jarðhitagarði, sýnir að CO₂ dreifist ekki til brunnsvæðis vatnsbólsins í Engidal og að leysnibindingu verður alltaf viðhaldið í geymslugeyminum.

Því er ekki búist við að CO₂ uppleyst í vatni eða á gasformi geti streymt út fyrir millikerfið og upp til yfirborðs. Skoðaðar voru þrjár meginsviðsmyndir miðað við mismunandi borsvæði, en allar sviðsmyndir sýna að tryggt verður að geymsla CO₂ takmarkist við millikerfið og að CO₂ berist því hvorki í grunnvatnskerfið né í djúpkerfi. Þá eru litlar líkur taldar á að hita- og þrýstingsbreytingar hafi áhrif á vatns- eða jarðhitavinnslu. Með niðurdælingu CO₂ í niður í millikerfi til geymslu í jarðlögum verður dregið úr styrk gróðurhúsalofttegunda í andrúmslofti og komið í veg fyrir neikvæð áhrif á loftslag. 

Áhrif niðurdælingar í millikerfi allt að 59.000 tonna CO₂ sem fangað verður úr andrúmslofti árlega á Hellisheiði í 30 ár á geymslugeymi millikerfis og djúpkerfis er metin óveruleg. 

Áhrif niðurdælingar á CO₂ úr andrúmslofti frá nýjum aðilum í millikerfi. 

Áform Carbfix gera ráð fyrir niðurdælingu á allt að 300.000 tonnum af CO₂ á ári úr andrúmslofti frá nýjum aðilum eða frá nýrri starfsemi á, eða flutt á staðinn til niðurdælingar í millikerfi. Dælt verður niður í nýjar holur á borsvæðum í geymslusvæðisins á Hellisheiði. Hér að framan kemur fram að forðafræðilíkan var nýtt til að spá fyrir um dreifingu CO₂ miðað við hámarksniðurdælingu í 30 ár í millikerfi á geymslusvæði Carbfix, eða allt að 359.000 tonn/ári.

Það samsvarar öllu CO₂ frá lofthreinsiverum sem verður dælt niður í Jarðhitagarði ásamt CO₂ frá nýjum aðilum sem áætlað er að dæla niður í millikerfi geymslusvæðisins. Niðurstaða um umhverfismats þessara verkefna er hin saman. Með niðurdælingu CO₂ í niður í millikerfi til geymslu í jarðlögum verður dregið úr styrk gróðurhúsalofttegunda í andrúmslofti og komið í veg fyrir neikvæð áhrif á loftslag.  

Áhrif niðurdælingar Carbfix á allt að 300.000 tonnum CO₂ á Hellisheiði árlega frá nýjum aðilum í millikerfi í 30 ár á Hellisheiði á geymslugeymi millikerfis og djúpkerfis eru metin óveruleg. 

Mat á áhrifum niðurdælingar og geymslu CO₂ í djúpkerfi og millikerfi geymslusvæðis Carbfix á Hellisheiði á grunnvatn byggir á sérfræðiskýrslum Orkuveitu Reykjavíkur um grunnvatnslög ofan hins eiginlega jarðhitakerfis. Jafnframt byggir það á skýrslu sérfræðinga Carbfix um grunnástand geymslusvæðisins, forðafræðilíkangerð fyrir niðurdælingu CO₂ í millikerfi og djúpkerfi, ásamt hugsanlegum breytingum sem fylgja framkvæmdinni.  

Áhrif framkvæmdar við niðurdælingu CO₂ til geymslu í jörðu á Hellisheiði á grunnvatn á framkvæmdatíma eru metin óveruleg. Óhapp hefði tímabundin og staðbundin áhrif á grunnvatn en með búnaði og viðbragðsaðgerðum er komið í veg fyrir að þau verði alvarleg.  

Niðurdæling á CO₂ leystu í vatni úr lofthreinsiveri Mammoth gæti haft tímabundin og staðbundin neikvæð áhrif á styrk járns, ammóníum og heildarmagns lífræns kolefnis í grunnvatni í millikerfinu. Einnig er möguleiki á tímabundnum og staðbundnum neikvæðum áhrifum á styrk efna eins og kalsíum, magnesíum, járns, snefilefna og þungmálma í grunnvatni millikerfis og djúpkerfis næst niðurdælingarholum. Fyrirhugað er að nýta vatn frá kæliturnum Hellisheiðarvirkjunar, sem nú er fargað um grunnar svelgholur í nágrenni virkjunarinnar, til niðurdælingar í 300-800 m djúpar holur í millikerfi geymslusvæðis Carbfix. Sú breyting að minnka losun kælivatns í efstu grunnvatnslög hefur staðbundið talsvert jákvæð áhrif á grunnvatn. Niðurstöður reikninga í forðafræðilíkani eru að niðurdælt CO₂ muni ekki berast í efra grunnvatnskerfi eða vatnsból eftir 30 ára hámarksniðurdælingu, þ.e. 47.000 tonn á ári í djúpkerfi og 359,000 tonn á ári í millikerfi á geymslusvæði Carbfix.   

Áhrif niðurdælingar CO₂ á geymslusvæði Carbfix á Hellisheiði, á grunnvatn og vatnsból á rekstrartíma eru metin óveruleg. 

Mat á áhrifum niðurdælingar CO₂ í millikerfi og djúpkerfi  geymslusvæðis Carbfix á Hellisheiði á jarðskjálftavirkni og mat á jarðskjálftahættu byggir á sérfræðiskýrslu Íslenskra orkurannsókna (ÍSOR). Möguleg náttúruvá á geymslusvæði Carbfix á Hellisheiði tengist fyrst og fremst jarðskjálftum.  

Á framkvæmdatíma er búist við óverulegum áhrifum á jarðskjálftavirkni á geymslusvæði Carbfix. Talið er að hætta sé á finnanlegri jarðskjálftavirkni á rekstrartíma vegna niðurdælingar CO₂ í djúpkerfi í Húsmúla. Áhrif niðurædlingar CO₂ í djúpkerfi á jarðskjálftavirkni eftir skilgreindar mótvægisaðgerðir eru metin óveruleg. Hætta á finnanlegri jarðskjálftavirkni á rekstrartíma er talin óveruleg vegna niðurdælingar CO₂ í millikerfi, á geymslusvæði Carbix á Hellisheiði. Áhrif niðurdælingar CO₂ á rekstrartíma á jarðskjálftavirkni, hvort heldur er í djúpkerfi og millikerfi, eru metin óveruleg.  

Markmið framkvæmdar Carbfix er að auka umfang og tryggja framtíð niðurdælingar CO₂ til geymslu í jarðlögum á Hellisheiði. Með Carbfix tækninni umbreytist niðurdælt CO₂ leyst í vatni í steindir og binst varanlega djúpt í jarðlögum. Ef öll fyrirhuguð áform Carbfix eru tekin saman, verður allt að 406.000 tonnum CO₂ á ári  dælt niður til geymslu í jarðlögum á Hellisheiði. Það mun draga úr losun gróðurhúsalofttegunda í andrúmsloft á landsvísu auk þess sem CO₂ verður hreinsað ú randrúmslofti í lofthreinsiverum. Verkefni Carbfix styður við loftslagsmarkmið íslenskra stjórnvalda og alþjóðleg markmið og alþjóðasamninga. Áhrif niðurdælingar á CO₂ á Hellisheiði á loftslag, eru metin verulega jákvæð.  

Mótvægisaðgerðir, stýring og vöktun 

Mótvægisaðgerðir eða áherslur til þess að koma í veg fyrir eða draga úr áhrifum á hvern og einn umhverfisþátt eru sett fram í þeim tilgangi að halda umhverfisáhrifum í lágmarki. Carbfix mun taka mið af reglum Orkustofnunar nr. OS-2016-R01-01, um viðbúnað og viðbrögð við jarðskjálftavá vegna losunar vökva djúpkerfi. Þá verður niðurdæling CO₂ í millikerfi í jarðhitagarði og öðrum fyrirhuguðum borsvæðum á geymslusvæðinu á Hellisheiði aukin í skrefum og fylgst vel með jarðskjálftavirkni.  

Ítarlegar stýringar- og vöktunaráætlanir, sem verða uppfærðar reglulega, liggja fyrir vegna niðurdælingar CO₂ á geymslusvæði Carbfix á Hellisheiði. Tilgangurinn er að tryggja öruggan og skilvirkan rekstur allra kerfa, gera grein fyrir magni niðurdælds CO₂ og vakta afdrif þess í geymslugeyminum. Þættirnir sem verða vaktaðir eru: Geymslugeymir, grunnvatn, yfirborð geymslusvæðis, jarðskjálftavirkni og niðurdælingarkerfi.  

Samráð í umhverfismati 

Skrefin í umhverfismatsferlinu eru nokkur og mögulegt að koma athugasemdum á framfæri á mismunandi stigum í ferlinu:  

1. Forsamráð við Skipulagsstofnun og leyfisveitendur og samkomulagi hlutaðeigandi aðila um tilhögun umhverfismatsins, fór fram í nóvember og desember árið 2021. Áður hafði framkvæmdin verið kynnt fyrir hagsmunaaðilum í tengslum við mótun löggjafar um geymslu CO₂ í jarðlögum. 

2. Matsáætlun Carbfix, var lögð fram í febrúar 2022. Skipulagsstofnun kynnti matsáætlunina og birti álit sitt í apríl 2022. Öllum er heimilt að veita umsögn um matsáætlun á kynningartíma hennar.  Á kynningartímanum kynnti Carbfix matsáætlunina á opnum streymisfundi. Hér má lesa álit Skipulagsstofnunar á matsáætlun.

3. Umhverfismatsskýrsla þessi sem nú er auglýst er lögð fram af Carbfix og Mannvit. Skipulagsstofnun kynnir skýrsluna og sendir til umsagnaraðila. Opinber kynningartími skýrslunnar er frá 2. febrúar til 17. mars. Á þeim tíma er öllum heimilt að veita um hana umsögn.  

Haldinn verður opinn kynningarfundur á vegum Carbfix 21. febrúar 2023 frá 16:00 -18:00 í húsakynnum OR að Bæjarhálsi 1 og eru öll velkomin. Carbfix kynnir einnig umhverfismatsskýrsluna á vef fyrirtækisins og miðlar upplýsingum til leyfisveitenda og helstu hagaðila eftir því sem við. Að loknum kynningartíma fer fram úrvinnsla athugasemda við umhverfismatsskýrslu og vinna Skipulagsstofnunar við gerð álits um umhverfismat framkvæmdarinnar.